martes, 5 de abril de 2011

SIUATSINTLI, TLALI IIXIK MUJER, OMBLIGO DE LA TIERRA






Juan Hernández Ramírez*



I

Siuatsintli,
ti kauitl tlen to tlachialis
ipampa ti xiktli
tlen ika tlaljtipaktli tech saloua.

Tlen tech tlatskiljtia ti kuetlaxkolxiktli
iuan ika yolistli tech iljpia.

Chikauak tlamantli iuan tlen pitsaktsij yolistli.

Ti tlajtolnanakatl iuan ayoliamitl
tlen techchiua ipan tonemilis titemikij
ipan tlalxolonkaj iuan tlaljpotektli.

Siuatsintli,
ti tiokuatitlamitl. Tlasaloli
ika Totiotsitsij. Tenepantlaj kamanali
tlen tlitl iuan ejekatl.

Siuatl, tepetl, totiotsij.

Tlen tech kalakilia tlatiochiual ostotl,
tech chichitia, tech piki, tech tlakentia,
tech kualanka ita,
tech yoljneki,
tech tlasojtla.

Tlakamej,
san tipiuimej
tlen Xochitiotsin tlatiochiuali.

Siuatsintli,
tlaj ax ta nikanij
ax kipiaskia atoyal atemitl
payankasochimej chokoxtik eliskia intlapal
nochipa seseskapaj eliskia tonatij itlauil.

Siuatsintli,
tlaj axkanaj tiitstoskia,
ax eljtoskia yoljnekili
iuan tlanekili.

                                 Totiotsij axkanaj itstoskia,
niun ketsaljtik temej,
noso tiokuitlatl tepostli.
Nojia axonkaskia
kualantli, niun xochimej,
atemitl, kuatitlamitl,
tonatij, niun ejekatl…

niun maseualjmej.

Axkanaj tlatiochiuali eliskia
tlapialjmej ayoliamitl,
niun atlajtli kipajpakaskia
tlen to ixtiol sokiotl.

Axkanaj eliskia tonana tlali
iuan axkipiaskia chichiualatl
tlen nochipa tlatolonkaj ichiij.

Axonkaskia yolistli
niun yayauik chichimej tlen tepaleuiskiaj
tech apanoltisej mikilisatenoj.

Axkanaj monekiskia
mitl ompa tijmajauilis
yolojtli.

Tlaj axkanaj itstoskia siuatl,
tlali iixik,
axonkaskia niun se tlasaloli
tlen ipan tlajtipaktli iuan tlatiochiuali,
tlen ipan yolistli iuan mikilistli,
in xochitl iuan kuikatl.










                                  II

Siuatsintli,
nochi notlakayo mits temoua;
axkanaj kiasi tlauili no ixtiol
tlaj axkanaj tijpia ekauili
tlen momako mestli.

No ixtiol kitemoua mo siuatlachijchiuali
mo chiichiual tlakilotl
iuan yejyektsij motsintamal.

Uiuipika no tenxipal ipampa majmaui
auatl ikuayo tlejos
tlen chokolatl momets.

Mits temoua nomaj,
mits assij
iuan kitektiyouij tlajkayotl
tlen mokamako,
mochiij istayoj tamaxokotl
iuan tlaijlamikili ueyatl
tlen mo kuatitlanyo.

Nikileuia ni mo uauatatsas
ipan mo kuaxanko tepejpechtli
iuan ipan no kuetlaxo nijmachilis
tlen nekaualistli chachatik tlakuapili.

Tlen moojui kineki kimatis no nakas
iuan kemaj mits melaua
ipan kamaktli uiuinakaj okichnekmej
kitemouaj ipan motlakayo
eksitok alaxox tlen mimiyauatl
tlen mo tenxipal kipia.

Mopankamati no nakas
nech ijlia tlen tlauelchiua tlakualchiualoyan;
tlen tsaktok siuamasatl moijyokuili;
tlen mo tsinpeste
itsintlaj tepetl xitlani
kemaj tijtemoua pepeskayotl
ipan yeuali.



                                 Mits pantia no tlaijnekuili
ipampa se matsojtli eksitok tijuika
ipan mokuej tlatentli,
iuan tlen motsonkaltipaj xochitl,
san nech nextiliaj
ojtli
tlen kikajtejtok mo pepestik ikxi
petlatl itempaj.


                                 III

Mits temoua nochi no tlakayo
iuan san kampa ueli mits melaua,

ikon axkanaj tieliskia ta

tlaj san atl tieliskia,
tlali, ejekatl noso tlitl;

ikon tiachiok;

ti yeuali  iuan tlanestli
ojtli iuan nekaualistli
mekatepostli iuan tlakaxoxojkayotl
kokolisyotl iuan nekilisyotl
yoljnekili iuan xochitlajtoli.

                            
                                 IV

Siuatl ikonej,
kuatinij tlatskintli
tlen ipan yoljtok tlali tlakajtokej.

Tech notstokej ikon ti tlachijchiuasej
tech ijlisej tiyoljtokej
ipan  ni xopantlaj tlali
iuan uaktok sesejkauitl.

Ti konemej yaljua ti eljtoyaj
iuan tech pijki kiauitl
ipan abril mestli
ika se achi tlaxkali.

Kiaseselij tlaauetstli
neka tepexijko iuan tetlaj
iuan ojtipaj tij melajkej
moskaljtijtok sinmili.

Selik ayojtli eksitoya
iuan tiokuatitlan papalomej
ipan uaktok tlali kueponkej.

Mochijtok ueueyakojtli
iuan kemantika kototsij,
ikon kamanaloua ika ejekatl
no uampoyouaj nikin asik tlen yajeya
iuan no uampoyouaj tlen nouaya nojaj itstokej.

Ti mo kamauijtokeya
tlen tojuantij toxayak
iuan tlen sekinok.

Ika ti motiochjijtokej totiotsij
Chikome xochitl
tlen kipia chikome itlakayo sintli.

Ti kijtojtokej
tlen tojuantij tlajtoli
inik axkanaj tijtekiuiyaj,
iuan ni ki ixpatlatij
tlen nanatiketl-siuatl
to tlaljnantsij.


MUJER, OMBLIGO DE LA TIERRA
                      
                                  Mujer,
eres el instante de nuestra mirada
porque eres el ombligo
que nos une al mundo.

Eres el cordón umbilical que nos funde
y nos amarra a la vida.

Forma dura y sutil de la existencia.

Eres la palabra hongo y manantial
que nos hace soñar a cada paso
en el polvo y en la humedad de la tierra.

Mujer,
eres el monte sagrado. La unión
con los dioses. Diálogo entre
el viento y el fuego.

Mujer, montaña, deidad.

Cueva ritual que nos penetra,
nos cubre, nos cobija, nos amamanta,
nos repudia,
nos adora,
nos ama.

Los hombres
solamente somos el complemento
del ritual del Dios de las Flores.

Mujer,
sin tu presencia
el río no tendría remansos;
sepia sería el color de las rosas;
la luz del sol sería invierno eterno.

Mujer,
sin ti,
no existiría el amor
y el deseo.

                                 No existiría dios,
las piedras preciosas,
ni el metal amarillo.
Tampoco existiría
el odio, las flores,
los ríos, las montañas,
el sol, el viento…

ni la humanidad.

No sería sagrado
el manantial de las bestias,
ni el arroyo lavaría
la suciedad de nuestros ojos.

La tierra no sería nuestra madre
ni tendrían leche
sus senos de montículo eterno.

No habría vida
ni perros negros que ayuden
a cruzar el río de la muerte.

No sería necesario
disparar la flecha dos veces
al corazón.

Sin la mujer,
ombligo de la tierra,
no habría ninguna conexión
entre lo sagrado y mundano,
entre la vida y la muerte,
la flor y el canto.

                                  II

Mujer,
todo mi cuerpo te busca;
mis ojos no encuentran la luz
si no tienes la sombra
de la luna en tus manos.

Mis ojos buscan tu forma de mujer,
tus frutales pechos
y la hermosura de tus nalgas.

Mis labios tiemblan de miedo
al subir el tronco de la encina
de tus piernas de chocolate.

Mis manos te buscan,
te encuentran
y van cortando la fruta
de tu boca,
la ciruela salobre de tus pechos,
y la marina nostalgia
de tus montes.

Me gusta arrastrarme
en el liquen de tu regazo
y sentir en mi piel,
el áspero retorno del silencio.

Mis oídos quieren saber de tus caminos
y cuando te encuentran,
zumban abejorros en la enramada
buscando en tu cuerpo
el panal de naranja madura
que tienen tus labios.

Mis oídos hablan de ti,
me dicen del tráfago de la cocina,
de tu respirar de cierva atrapada,
de tu ropa íntima
que se desliza montaña abajo
cuando buscas la desnudes
de la noche.

                                 Mi olfato te encuentra
porque llevas una piña madura
en el filo de tu falda,
y las flores en tu pelo,
no hacen mas que señalarme
el camino
que han dejado tus pies descalzos
en la orilla de la estera.

                                 III

Todo mi cuerpo te busca
y te encuentra en cada lugar,

pero no serías tú

si sólo fueras agua,
tierra, viento o fuego;

pero, eres más que eso;

eres noche y amanecer
camino y silencio
cadena y libertad
dolor y ternura
amor y poema.

                                 IV

Hijo de mujer,
racimo de árboles
nacidos de la tierra viva.

Hemos sido llamados para construir,
para decir que vivimos
en esta tierra de primaveras
y de inviernos secos.

Ayer fuimos niños
y la lluvia nos arropó
en el mes de abril
con un pedazo de tortilla.

El chubasco calmó su sed
por barrancas y pedregales
y en el camino encontramos
la milpa de maíz crecida.

La calabaza tierna había madurado
y las mariposas del Cedral
brotaron de la tierra seca.

El camino ha sido largo
y corto en trechos,
pero en pláticas con el viento
encontré amigos que ya se fueron
y amigos que aún están conmigo.

Hemos platicado
del rostro que es nuestro
y del que es ajeno.

Hemos orado con nuestra deidad
Siete Flor
del maíz que tiene siete cuerpos.

Hemos dicho
que la palabra es de nosotros
pero que no la practicamos,
y esto va cambiando el rostro
de la mujer-madre
la tierra nuestra.

* Juan Hernández Ramírez va sobre el camino produciendo más poesía. Está preparando un nuevo libro de poemas en versión bilingüe náhuatl-español llamado Tlalxiktli, Ombligo de la tierra, del cual ofrecemos a nuestros lectores como primicia este poema, que es el primero de los que integran el citado libro.









No hay comentarios: